Nasz ciężki przemysł a więc słowo o znanym fotografie

Swego czasu przeglądałem masę fotografii przemysłu ciężkiego i górnictwa Aglomeracji Katowickiej, z rozmaitych jej okresów. Ba – nawet wtedy założyłem sobie specjalny folder w którym składowałem najciekawsze ujęcia, od czasu do czasu z lubością do nich wracając, cieszyły me oczy. To jednak nic w porównaniu z tym, że również i ja sam w tym swoistym projekcie mogę brać udział, dołożyć symboliczną cegiełkę. Prawdą jest, że wszechobecny współcześnie dostęp do fotografii powoduje mocne nadużycia w jakości prac. Jednakże nadal istnieją ludzie, prawdziwi pasjonaci, którzy nie przepuszczą żadnej okazji do pochwycenia znamienitego kadru industrialnego pejzażu bądź robotniczego fotoreportażu. I ja czasem nie omieszkam wykonać takich fotografii, mniej lub bardziej nie sztampowych, przedstawiających w istocie czasy iście rewolucyjne – odejście w niepamięć regionu, który niegdyś węglem i stalą stał – coś co chyba już się nigdy nie powtórzy w historii naszej cywilizacji i tutejszych ziem. 

KWK Kazimierz - Juliusz (na zdjęciu szyby K1, K2 na ruchu w dzielnicy Kazimierz) to ostatnia kopalnia węgla w Sosnowcu. Zamknięto ją w 2015 roku, tym samym kończąc przeszło dwustuletnią historię kopalnictwa w rejonie Zagłębia Dąbrowskiego.

Fotografia industrialna nigdy nie była zbyt oczywista jak dziś. W PRL-u taki rodzaj fotografii był obwarowany licznymi zakazami, z obawy przed wydumanym „wrogiem klasowym”. Przed II WŚ wpływ na to miało przede wszystkim znacznie ograniczenie w dostępności do jakiegokolwiek sprzętu foto. Niemniej jednak odkąd fotografia istnieje, istnieją także zdjęcia przedstawiające ten wycinek ludzkiej działalności. Mniej lub bardziej oficjalne – zaś prekursorem tych drugich w przypadku Śląska był Max Steckel. 

Ruda Śląska, od zawsze kojarzona bezsprzecznie z węglem. Do dziś pracują tu 4 kopalnie a w kadrze - fragment jednej z niej (KWK Pokój). Z bocznicy kopalnianej lada moment wystartował ciężki skład z surowcem ciągnięty przez lokomotywę ST44, zwaną potocznie Gagarinem, ze względu na to, że jest toporną, radziecką konstrukcją. 

Przyszły fotograf urodził się we Frankfurcie nad Odrą w 1870 roku. Po skończeniu nauki w szkole miejskiej zaczął terminować u lokalnego fotografa Steinla. Następnie doskonalił się w zawodzie fotografa pracując m.in. w Brunszwiku, Głogowie, Hanowerze. W 1891 roku osiedlił się w Królewskiej Hucie (ob. Chorzów) gdzie zdał egzamin mistrzowski oraz otworzył swe atelier wraz ze swoim bratem (od 1902 roku Max pracował samodzielnie). W okamgnieniu stał się znanym i cenionym górnośląskim fotografem, pracującym dla wielu możnych tego regionu oraz magistratów. Autor różnorakich pocztówek przedstawiających górnośląskie miasta, wydarzenia społeczne oraz fotografii przemysłu z okresu 1895 – 1939. 

KWK Makoszowy - Sośnica; ruch Makoszowy w Zabrzu (1906 rok) to kolejna kopalnia wyznaczona formalnie do odstrzału.  Jeszcze dekadę temu podobny kadr byłby niemożliwy do uchwycenia - na widocznym na pierwszym planie terenie znajdowała się hałda oraz po części koksownia. Na zdjęciu widoczne są dwa najważniejsze szyby zakładu: III (kozłowy) i IV (basztowy, po prawej). 

Z racji powstania nowej granicy, w wyniku ustaleń wersalskich, Steckel wyemigrował z części polskiej do Niemiec (Chorzów po 1922 roku pozostał w ramach II RP – przyp.) - w 1930 roku osiedlił się zaledwie kilkanaście kilometrów dalej, w Zabrzu (Hindenburg), a później w Gliwicach. Steckel nadal specjalizował się w fotografii przemysłowej ukazującej najczęściej panoramy górnośląskich zakładów, maszyny oraz robotników i górników w pracy. To z spod jego przysłowiowej ręki wyszła masa kadrów, które sobie dziś mogę pooglądać w ww. wspomnianym folderze oraz w licznie swego czasu przeze mnie odwiedzanych internetowych stronach historycznych. Fotograf ów był bez wątpienia jednym z prekursorów fotografii przemysłowej. 

Szyb Pułaski (d. Carmer) pracujący od 1910 roku, wraz z budynkiem cechowni, to jedna z ikon górnośląskiego górnictwa. Chodzi oczywiście o KWK Wieczorek położona przy znanym osiedlu robotniczym Katowice - Nikiszowiec. 

  

Owocem tej pracy stał się niezwykły album Schwarze Diamenten z 1928 roku (Czarne Djamenty [pisownia oryginalna]) przedstawiający w dużej mierze pracę górników okresu I połowy XX w. W 1936 roku w Sali Marmurowej zabrzańskiej restauracji Maxa Stadlera odbyła się premiera filmu Schwarze Diamenten, powstałego na bazie 101 najważniejszych fotografii z dorobku Steckela. Duża część wykorzystanych w filmie zdjęć reprodukowanych było w miesięczniku „Der heimattreue Schlesier” ukazującym się w Berlinie. Jego fotografie wielokrotnie były nagradzane na wystawach corocznie organizowanych przez Deutsche Photographen – Verein (Związek Niemieckich Fotografów).

KWK Centrum - Bobrek; Ruch Centrum w Bytomiu (od 1881 roku). Likwidacja ostatniej kopalni w mieście byłby niewątpliwym ciosem, co zresztą ostatnio usiłuje się urzeczywistnić. Na zdjęciu widać trze zakładowe szyby: Rejtan (najniższy), Skarga (z tyłu) i Staszic (po prawej). Poza kadrem znalazł się największy, basztowy Budryk. 

Warto wspomnieć, że Max Steckel był także prekursorem fotografii zwierząt w ich naturalnym środowisku m.in. zlecenia w 1896 roku dla Christiana Krafta Księcia Hohenlohe-Oehringen, oraz w 1910 roku dla króla Bułgarii Ferdynanda. Z kolei podczas I WŚ na zlecenie sztabu generalnego pruskiej armii wykonywał zdjęcia umocnień wroga. Osiadłszy po II WŚ na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej (powstająca NRD) zmarł w 1947 roku. 

Szyb Warszawa b. KWK Katowice (1823 - 1999) - obecnie wieża widokowa. A jednak coś po nas pozostanie...