Moi czytelnicy powinni się już przyzwyczajać do wagi jaką przykładam
do historii kolejnictwa, nie tylko ziem śląskich. Co jak co – lecz to kolej,
tak ukochana przeze mnie, wywarła przecież największy wpływ na rozwój ziem
wszelakich a dziś tego aspekty odnajdujemy nawet w miejscach, gdzie byśmy się
tego nie spodziewali – nieważne w jakim regionie obecnej Polski byśmy się
znaleźli. A dziś postaram się połączyć dwa zgoła odmienne tematy, zresztą mi
nieobce – architekturę modernizmu oraz poniemieckie stacje kolejowe na Górnym
Śląsku.
Odkąd pamiętam obraz niemieckiej stacji kolejowej rysował
się w mojej wyobraźni jednoznacznie – obiektu niezwykle nowoczesnego,
schludnego i funkcjonalnego. Do dziś na ziemiach polskich ongiś należących do
Prus czy III Rzeszy odnajduję arcyciekawe przykłady resztek dawnej świetności tychże
stacji. W końcu nawet wieś niemiecka winna mieć wystawny dworzec, skrojony na
swą miarę. Jakby nie patrzeć przez parę dekad, Niemcy wydatnie rozbudowując
sieć dróg żelaznych, ukręcili na tym niezły biznes. Tak było w XIX wieku, tak
miało być w dwudziestoleciu międzywojennym.
Jeśli zaś idzie o dobry przykład nowoczesnej architektury
była nią linia kolejowa Stare Bielice – Skwierzyna, na terenie obecnego woj.
Lubuskiego – terenach do 1945 roku należących do Niemiec. Budowana od podstaw w
latach 1932-35 doczekała się architektury zaplecza kolejowego wysokich lotów,
tym bardziej jeśli uzmysłowimy sobie, że mamy do czynienia przecież z
prowincjonalną linią a nie żadną magistralą. Zatem zadumawszy się nieco nad tą
historią postanowiłem podobnych śladów dawnej świetności poszukać w rejonie
GOP-u. Oto rezultaty.
Węzeł kolejowy w Gliwicach to przykład funkcjonalnej stacji
osobowo – towarowej, tworzonej podług ówczesnych osiągnięć techniki oraz
potrzeb transportowych. Tworzony częściowo z myślą o nadchodzącej wojnie
(sprawny wywóz dóbr zrabowanych na wschodzie oraz transport wojsk na front
wschodni). W tym też okresie oddano do użytku (1928 rok) nowy gmach dworca
kolejowego, w miejsce mniejszego, XIX-wiecznego.
Mimo przebiegu bardzo blisko nowej granicy państwowej (np.
Łagiewniki (dziś dzielnica Bytomia) leżały już w Polsce) Bytom nadal pozostawał
ważnym węzłem kolejowym. Po wyburzeniu starej, secesyjnej hali w 1930 roku doczekał się okazałego i nowoczesnego gmachu dworcowego.
Znajdziemy tu także jeden z trzech przykładów hali peronowej w kraju (obok
Wrocławia i Legnicy).
Także wiele posterunków ruchu powstało w gliwickim węźle w
okresie międzywojennym. Wiele z nich to nastawnie bramowe ale nie tylko bo np.
ośmioboczna nastawnia z 1937 roku na stacji Gliwice Port (już nie istnieje).
Zabrze, z racji, iż nigdy nie spełniało jako tako roli węzła
kolejowego nie doczekało się nowego budynku dworcowego, pomimo istniejących
planów, zakładających m.in. budowę 4 peronów w sercu miasta. Za to na obrzeżach
miasta – w Mikulczycach, przy ważnej trasie – Bytom (Beuthen) – Wrocław (Breslau),
usadowiono całkiem nową stację (1928 rok). Dwutorowy, zelektryfikowany szlak
Zabrze – Pyskowice całkowicie zdemontowano po 1989 roku. Dworzec w ruinie czeka na swe lepsze czasy.
W wyniku niefortunnego nieco przebiegu nowej granicy
państwowej podyktowanej traktatem wersalskim, Niemcy odcięte od dużego węzła
tarnogórskiego, który znalazł się po polskiej stronie, zmuszone zostały do
budowy nowej linii obwodowej, którą dałoby się poprowadzić pociągi jadące w
kierunku Opola (Oppeln) i Kluczborka (Kreuzberg). W 1928 roku oddano do użytku
linię kolejową Mikulczyce – Zbrosławice – Brynek (Tworóg). Na fotografii
dworzec kolejowy w Zbrosławicach, obecnie budynek mieszkalny. Dwutorowy szlak rozebrano
po 1989 roku – to już drugi taki przypadek szlaku wybiegającego z Zabrza.
Na fotografii typowy dworzec, we wsi Miedary na szlaku
Mikulczyce – Brynek, niemal bliźniaczy do zbrosławickiego. Wraz z demontażem torów stacja popadła w ruinę.W miejscu peronu rosną dziś dorodne drzewka.
Podobny los spotkał wymienioną linię w woj. Lubuskim. Rozebrana
w 1998 roku doczekała się po latach niezwykłej książki. A może czas na
poniemieckie szlaki i obiekty pozostałe na Górnym Śląsku?