„Budownictwo żelazno-szkieletowe”.

Pod takim tytułem (niektóre źródła podają „Budownictwo żelazno-szkieletowe – jego zasady i zastosowanie”) wyświetlono z pewnością arcyciekawy jak na swe czasy film, w katowickim kinie Rialto a później w kinach całej Polski. Było to roku pańskiego 1931 a okazja nie byle jaka – budowa niezwykłego wysokościowca. Sztuki modernizmu w najczystszym wydaniu. Nowego, rzekomo nadchodzącego porządku. Dziś nieco o najbardziej charakterystycznym budynku centrum Katowic, znanym niejednemu (choć nadal skrytym nieco w zapomnieniu). 

 

O ile pamięć mnie nie zawodzi, wieżowiec widoczny jest przez chwilę z okien pociągu gdy ów zbliża się do katowickiego dworca centralnego, przynajmniej od strony zachodniej. Narożnik ulic Żwirki i Wigury oraz Skłodowskiej-Curie to jednocześnie miejsce skrupulatnie wypełnione przez ów budowlę w zwartej, miejskiej tkance jak i jednocześnie punkt startowy jednej z moich pierwszych „fotorelacji” w mieście Katowice. Dziś wracam w to miejsce po latach, by na szczęście nadal móc ujrzeć resztki tegoż charakterystycznego, przedwojennego sznytu, tylko gdzieniegdzie ze śladowymi ilościami odpadającego tynku. 

Wieżowiec mierzy sobie 60 metrów i budowano go w latach 1929-34. Projekt konstrukcji wyszedł spod ręki słynnego architekta Stefana Bryły. W tamtych czasach był to jeden z najwyższych budynków kontynentu oraz drugi w kraju – po równie spektakularnym warszawskim Prudentialu. Śmiała katowicka budowla o żelaznym szkielecie, wypełniona cegłą, nosiła w sobie pierwotnie tak biura jak i luksusowe, na tamte czasy mieszkania urzędnicze. 

W podobnym okresie wybudowano także inne wysokie obiekty w Katowicach a nawet w sąsiednim Chorzowie – prasa w lot pochwyciła hasło o tym, jak to „Śląsk został właśnie najbardziej amerykańską dzielnicą Polski”. I choć budowa takich budowli w państwie ogromnych kontrastów i nadzwyczaj ubogim, tak samo jak i ambitnym i rokującym, jakim była II RP – niosła ze sobą ogromny prestiż, to miała także źródło nadzwyczaj pragmatyczne – w mieście wskazanym było wznoszenie wysokich budynków, gdyż tylko wąski pas Śródmieścia był wówczas wolny od wszędobylskich szkód górniczych.

 

Po wielu fotograficznych eksperymentach na starszej tkance miejskiej górnośląskich i zagłębiowskich miast, z lubością wracam do słynnej katowickiej moderny – czyli obiektów wszelakich powstałych w dwudziestoleciu międzywojennym. Tu już mamy do czynienia z czystą geometrią, do której, jak mawiała moja matematyczka, mam łeb. Triumfujący od początku XX wieku modernizm wraz z jego wszelkimi odłamami, modyfikacjami oraz szkołami architektury, owładnął całym światem i raz na zawsze odrzucił historyczne style wraz z ich pozornym monumentalizmem oraz zdobnictwem, przedstawiając ponad wszystko funkcjonalizm oraz prostotę budowli. Stąd nie będę tu miał problemu z kadrowaniem różnorakich cudacznych zdobień a raczej z czystą grą brył, która jest w rzeczywistości ozdobą samą w sobie.

Podobnie jak Katowice, także sąsiedni Chorzów stał się w okresie dwudziestolecia jednym z największych ludnościowo i najbogatszych miast II RP, dziś niepozornie wgnieciony terytorialnie gdzieś w głębi wielkiej aglomeracji. I tu stanął wprawdzie niższy (38 m) za to niemniej ciekawy „niebotyk”, jak to zwykło wówczas określać się takie budynki. Miało to miejsce w 1937 roku a projektantem jego był Stanisław Tabeński.